Wstęp

CYRK. Plakaty Cyrkowe

Po drugiej wojnie światowej Polska Szkoła Plakatu zdobyła uznanie na całym świecie i zagościła w galeriach i muzeach sztuki. Plakat, tworzony przez artystów polskich do dziś, jest różnorodny, przyciąga wybitne indywidualności, przybiera różne kształty i wciąż szuka nowych form wyrazu. Plakat Cyrkowy uwolnił się od funkcji plakatu reklamowego, stając się swoistym gatunkiem sztuki.

Budynki w całej Polsce zostały ogrodzone drewnianymi płotami, które szybko przykryto plakatami. Ogrodzenia te służyły jako billboardy i ogłoszenia o wydarzeniach, a także wspierały sztukę ulicy.Cyrk stał się zarówno najbardziej rozpoznawalnym na świecie, jak i uznanym przedmiotem przedstawionym przez Polską Szkołę Plakatu.

Hubert Hilscher (1965)
Historia

Pierwsze Plakaty Cyrkowe pojawiły się w 1962 roku, kiedy to Państwowa Agencja Nadzoru (Zjednoczone Przedsiębiorstwa Rozrywkowe (ZPR)) zaczęła zamawiać u wybitnych polskich artystów na tworzenie plakatów o tematyce cyrkowej. ZPR chciała zrewidowanego wyglądu plakatu cyrkowego, aby zrównoważyć wysiłki cyrku mające na celu poprawę jego wizerunku. W ciągu kilkunastu lat powstała seria plakatów, które cechuje humor, ekspresja i wdzięk. Te nowe plakaty cyrkowe nie miały być reklamami przedstawiającymi konkretne przedmioty, ludzi lub fakty; ale miały być artystycznymi dziełami przypominającymi publiczności, że do miasta przybywa ekscytujący i współczesny cyrk. Plakaty te nie były dosłowną ilustracją, nie reklamowały konkretnych przedstawień. Artyści sięgając do metafory i symbolu w twórczy sposób oddali atmosferę cyrku. Tak narodziło się niezwykłe zjawisko w historii Polskiej Szkoły Plakatu – Plakat Cyrkowy. W latach 70-tych powstały nowe plakaty zamawiane przez państwową DESĘ, wznawiane są też niektóre starsze afisze z myślą o ich sprzedaży za granicę, gdzie zyskały uznanie i popularność. Plakat cyrkowy uwolnił się od funkcji plakatu reklamowego, stając się swoistym gatunkiem sztuki. Dzisiaj stanowi on gratkę dla kolekcjonerów.

Plakaty Cyrkowe zasłynęły z opanowania pewnych specyficznych cech polskiej szkoły malarskiej: gestów, linearnego projektu, liternictwa, sprytnych metafor, humoru, a także żywych kolorów. Znaczenie cyrku jako formy kulturalnej w okresie komunizmu w Polsce (1946–1989) oraz znaczenie tych Plakatów Cyrkowych potwierdza fakt nadania znaczka pocztowego w 2002 r. z wizerunkiem Plakatu Cyrkowego „Mona Lisa” autorstwa Macieja Urbańca.

Maciej Urbaniec (1970)
Polityka i plakaty Cyrkowe

Powojenne systemy polityczne w Polsce miały ogromny wpływ na rozwój Polskiego Plakatu. Od 1944 r. Polska Rzeczpospolita Ludowa była rządzona przez wspierany przez ZSRR reżim komunistyczny. Pod tym rządem media takie jak teatr, cyrk czy plakat otrzymały wzniosły status, ale podlegały niemal całkowitej cenzurze.

W talach 60tych okresie projektant plakatu stał się dobrze znanym zawodem, przyciągając artystów z różnych dziedzin: grafiki, fotografii, ilustracji, rzeźby i malarstwa; wszystko to przyczyniło się do rozwoju polskiego plakatu.

W 1989 r. upadek komunizmu w Polsce i wprowadzenie gospodarki wolnorynkowej przyniosły koniec ery,  koniec znaczenia cyrku wspieranego przez państwo i koniec złotej ery Szkoły Plakatu.

Artyści Polskiej Szkoły Plakatu

Artystów Plakatów Cyrkowych i polskiej Szkoły Plakatu można podzielić na trzy okresy:

Pierwsze pokolenie (po II wojnie światowej) reperzentowali: Józef Mroszczak (1910–1975), Henryk Tomaszewski (ur. 1914) i Tadeusz Trepkowski (1914–1954). Każdy z nich miał swój niepowtarzalny styl: paletę malarza, szybki szkic – pełen humoru, wyrazistych kolorów, surrealistycznych metafor, zwięzłej kompozycji i użycia symboliki.

Drugie pokolenie (lata 50. i 60.) reprezentowali artyści, urodzeni w latach dwudziestych i trzydziestych XX wieku, np.: Roman Cieslewicz, Wiktor Gorka, Hubert Hilscher, Tadeusz Jodłowski, Jan Lenica, Jan Mlodozeniec, Marian Stachurski, Waldemar Świerzy i Maciej Urbaniec. Kontynuowali pracę Pierwszej Generacji, ale w bardziej powściągliwym, intelektualnym stylu. Niektórzy czerpali z tego, co fantastyczne i surrealistyczne, podczas gdy inni faworyzowali abstrakcję.

Trzecią generację (lata 60. i 80.)reprezentowali artyści urodzeni podczas II wojny światowej i po niej, tacy jak: Jerzy Czerniawski, Stasys Eidrigevicius, Marek Freudenreich, Rafał Olbinski, Andrzej Pagowski, Jan Sawka i Wiesław Walkuski. Wprowadzili bardziej agresywne projekty mające na celu zaskoczenie, sprowokowanie lub zakłócenie przekonań i wartości widzów. W ich pracach często używa się kamuflażu i powszechnie rozumianych ironii, by potajemnie komunikować się z publicznością. To pokolenie ugruntowało reputację Polskiej Szkoły Plakatu w międzynarodowej społeczności artystycznej.